Гьюрметли охувчулар, билесиз миллетибизни алдында кёп уллу къоркъунчлу гьал тувгъанын ва биз шо гьалны бир секундгъа да унутмай, алдын алагъан ёлланы излеме герекбиз. Философия айта: « Нет следствия без причины»,-деп ва мени эсиме гелеген кюйде биз кебюсю гезик тамуруна агьамият бермей,къыры булан ябушып масаланы чечме къарайбыздыр деп. Кёплеригизни эсинде бардыр 1987 йылда, бизин Адильянгыюртда, Зайналабит Батырмурзаевни 90 йыллыгъына багъышлангъан жыйын оьтгерилгени. Шо жыйында, бизин белгили шаирибиз Бадрутдин Магьамматов, оьзюню « Къумукъну къумукъгъа чечген сыры» деген поэмасында, бугюнлерде миллетни алдында тувгъан толкъунну тамурлары къайдан ва къачан башлангъанына кёп теренден жавап берген эди. Артдагъы йылларда биз кёп гезиклер « Уллубий» залда жыйынлар да оьтгерип шо масаланы чечеген ёлларын излесекде, тек арбабыз еринден тербенгени гьис этилмей. Гьар жыйында биз алдыбызгъа « генеральная цель» этип бир масаланы , шода ЗОЖ, топуракъ масаланы салабыз. Гелигиз гьали китапланы, психологланы насиятына да тынглайыкъ. Психологлар яза: «Решение вопроса во многом зависит от правильности формулировки вопроса»,-деп. Айтма сюегеним биз янгыз топуракъ масаланы алдыбызгъа да салып, шону чечеген къайдасын да билмей манг болуп тургъанча алдыбызгъа « Возрождение кумыкской нации» деген масаланы салмакъны тюз гёремен. Олай мурадгъа етишмек учун :топуракъ, дин, тил, адабият булан маданият масалаланы барысыны да уьстюнде ишлеме герегибиз де аян болуп тура. Бадрутдин бизге англатып тура бугюнгю масала эки гюнден тувмагъанын, тувгъан биз гьар бир яшав канзилерибизде артгъа юрюмеге башлагъанда. Олай болгъанда масаланы чечмек учун да гьар бир яшав тармакъларыбызны ерине гелтирегенни уьстюнден ишлеме герекмейбизми? Съездлерибизде, къумукъ гюплерде , башгъа миллетление гюнагьлы санап, гьакимиятлыкъда ишлейген министлерибиз азлыкъдан гёрегенлер ёлукъмай къалмай. Озокъда къыйыкъсытывлар да яшавда ёлукъмай къалмай,тек ,оланы бу балагь тувмакълыгъына ,10% гюнагьлы геремен, къалгъан 90% бизин оьзюбюзден къайры гьеч бирев де гюнагьлы тюгюл. Миллетибиз бугюнлерде аз акъсакълап башлагъаны гьакь, тек «упасть не беда, беда не подняться « дегенлей чаралар гёрсек тез эре турма да болурбыз. Адамны, савлай оьмюрюню ичинде, алдындан таймайгъан « Не этме герек ?» деген масала, бугюн миллетибизни алдында да тувгъан. Конфуций гиччи агьлюню масалаларына асасланып гьукумат масалаланы чечме ёлун таба болгъандан сонг, мен ойлайгъан кюйде биз де герекбиз « Теория самосовершенствование личности» деген ильмугъа да асасланып, миллет масалабызны чечеген ёлларын излеме. Психологлар язагъан кюйде адам яшавун алгъа теберме сюйсе биринчилей герекли бола, ахыратда Магьшарны авлагъында Аллагьны алдында гьеч затны яшырып болмай жавап берме тюшежек къайдада: уялмай, яшырмай бары бизин алгъа барма къоймайгъан осал къылыкъларыбызны алгъа тутма. « Ёлдаш» газетде 19.09.2014 чыкъгъан « Эр гишиде эр къылыкълар болмаса», 27.03 2015 « Тюрленивлер герек» ва 19.06.2015 « Геч къалмайыкъ» деген макъалаларымда, мен бизин алгъа барма къоймайгъан къылыкъларыбызны бирлерин эсгерген эдим бусам да, гьали де бирлери такрарланып къалса магъа айып этмей къоярсыз, бирдагъы якъдан ойлашсакъ пайдалы затны такрарламакъ да терс тюгюл. Гьали, гьюрметли охувчулар, масаланы чечивюню уьстюндеги, оьзюмю гёзюм булан къарагъанда, гёреген ёлларын эсгерейим. 1.Биринчилей герекбиз масаланы уьстюнде эринмей талмай, чалышагъан адамлардан Совет къурма. « Дайте мне точку опоры и я переверну весь мир»,- деп айтгъан буса Архимед. « Дайте мне организацию революционеров и я переверну весь мир», -деген Ленин. Бу ерде «революция» деген сёзге мен не маъна берип язгъанымы терсине англама болагъанлар да болур. Мен биревню де давгъа чакъырмайман, «революция» деген сёзню башгъа маънасыда бар. Ожеговну словарына къарайыкъ « Революция – коренной переворот, резкий скачкообразный переход от одного качественного состояния к другому». КПСС ни уставында язылып тура эди « КПСС- эта руководящая, направляющая сила общества» деп. Бизин шолай « руководящиая, направляющая « Организациябыз ёкълукъдан гёремен бу гьал бизге тувмакъны да. Озокъда олай Совет къурмакъ, гьар биревден иш талап этме болагъан кюйдеги, тынч къуллукъ тюгюл. « Сыкълашывну» жыйынларында мен кёп гезиклер Абсалитдинден эшитгенмен: « Булар гьукумат ишге гелмеген чи булардан не талап этме боламан ?»,- деген сёзлени. Алда къургъан Нац. советни къайдасында гьали де къурсакъ, оларданда иш талап этмек къыйын болур, амма , мен алдагъы макъаламда эсгерген къайдада, рыцарский орденлени къурагъан къайдада Совет къурсакъ, олар салынгъан масалаланы кютмесе, намусуна тийме сама боларбыз. 2. Экинчи. Нечакъы тюз ёл гёрсетеген Нац. Совет къургъандан да пайда болмас, гьар бир юртда Советни къарарларын халкъыбызгъа етишдирип чалышагъан Джамаат советлер болмаса. Оланы къурагъангъа да алдыбызда тогъас болуп ята, къатыныбыз –къызыбыз булан чабып бизин гьайыбызны этсин деп сайлагъан , юрт гьакимибиз. Билмеймен неге олар юрт тахына мингендокъ, 131ФЗ яшырып сакълап, оьзлени бийлеге санап къоягъанын. Миллетибизге реформалар герегин яшав гёрсетип тура, оланы да китаплардан излемей, яшавну барышына агьамият берсек кёплерин гёрме болурбыз. 3. Уьчюнчюлей. Ислам динни ёлундан артыкъ болуп, дагъы яшав ёл ёгъун билесиз. Эртен намазгъа турма болагъан адам, яшавунда не йимик масаланы алдына тутса да, шону яшавгъа чыгъарма болур. Ону учун да герекбиз миллетибизни толу мажигитлеге гийирегенни гьайын этме. Бу масаланы да, яшавну гьар бир еринде къолланагъан « добровольное принуждение» къайдасын къолласакъ , масалабызны тез чечме болурбыз. Яшавдан мисал гелтирейим. Он беш- йигирма йыллар алдын, юртубызда имам болуп ишлеген Мусаны гьаракаты булан, орта яшагъан адамлардан мавлет группа да къуруп мавлетлеге юрюй эдик. Мавлет битип уьйню есси бизин ашама чакъыргъанда биз ону алдына условие сала эдик: «Ашынгдан ашайбыз мажигитге юрюме сёз бере бусанг». Шолайлыкъда кёп адамны мажигитге юрюйген этме болдукъ. Айтма сюегеним, юрт имамлар гьар жумадан сонг, яндавуруна уьч –дерт мажигитни советинден адамларда алып, «намазны башлайымы яда гьали де эртеми экен?» деп турагъан адамланы уьюне де барып , англатыв ишлер юрютме башласа, уьюне гелген адамланы бирисине сама гьюрмет этип, уьй есси намазны башлажагъын билемен. 4. Дёртюнчюсю. Тилибизни оьгей гёрегеник. « Отнимите у народа историю и язык, через поколение он ослабнет, а через поколение исчезнет». Йозеф Геббельс. Яхшы агьамият берип къарасакъ, бизге шо гьал геле турмаймы? Алда шагьарлардагъы яшлар орус тилге гёчген эди буса, гьали юртларыбызда да шо гьал тувгъан. Турция, Азербайджан, Средний Азия гьукуматларына барма тюшгенде, олар булан кёп арив сёйлеме болагъан анна тилибизден, неге мунча уьлкгенибизни англама болмайман. 5. Бешинчи. Загьмат тёгегенибизни ташлагъанбыз. Совет девюрде гьукумат ишге де барып, эртен –ахшам, къаттыгюнлер бавунда ишлеп, 2 минг тондан да артыкъ самырсакъ оьсдюреген юртлуларым , бугюнлерде бавларына памидор-хыяр сама чачмайгъан болуп къалгъан. Кёплерине сорасам: « Топуракъда ишлеп бай болма болмай, тонкъу болма бола»,- деген терс лозунгну алдына да тутуп, ата-анасыны пенсиясына яшайгъанлар кёп болуп бара. Хоншубызда, туврадан оьлчегенде 6 чакъырым арада , аварлар яшайгъан , Уцмиюрт ерлешген. Олар, бизден топуракъланы арендагъа да алып, харбуз-пастан чачып кёп арив яшайлар. Хасавюртгъа барма тюшгенде Уцмиюртну ичинден оьтме тюше, гьар гезик оьтегенде нечакъы агьамият берип къарасамда, менчи гёрме болмадым шоланы арасында ишлеп тонкъу болгъан адамланы. Халкъыбыз загьматны ташлагъанына да Совет девюрню де гюнагьлы гёремен. Совет девюрде, гьакимлени айтгъан гьызындан чыкъмай яшагъан адамлар, гьали алдына тюшюп ёл гёрсетеген адам болмагъанда, неден ва нечик иш башлажагъын билмей манг болуп да чы къалды. Ону учун юрт ва район гьакимлерибиз гьукумат герсетеген :кредитлени, субсидияланы, грантланы, оьзлер- оьзлер пайламайлы, халкъгъада етишдирсе, кёплер ишлеме де башлар эди. 6. Алтынчы. Билмеймен неге, тек оьзюбюз , сайлавланы вакътисинде, бир –бирибиз булан татывсуз да болуп сайлагъан гьакимибизни къолуна, бизге гьукумат берген бары ихтиярлыкъланы оланы къолуна бергенибиз азлыкъ этегенде йимик, гьеч ондан яшав масалаларыбызны талап этме де уялабыз. Гьакимибиз налогланы текмей –чачмай жыя бусада, тек оланы къайда харжлайгъанын Аллагь билсин. Уьч йыл бола юртубызда жыйында этип бюджет масала халкъ арагъа салынып ойлашынмайгъанлыгъы. Бу гьалгъа гьакимибизден алда гьайсыз халкъыбызда гюнагьлыдыр, тек гьалны барышы оьзюне пайдалы экенге, гьакимибиз де бу гьалны алышдырма алгъасамай. 7. Еттинчиси. Уллу аталарыбызгъа,белгили миллет къагьруманларыбызгъа абур этеме герегин унутгъанбыз. Бу масалада да аварлардан уьлгю алсакъ тюз болур эди. Олар гьар бир ерде имам Шамилни атын кёкге де гётерип сый этелер. Нечакъы бола буса да шолар тюз эте. Бизин де бар онданда гючлю къагьруманыбыз Солтан –Мут, орус пачаланы Кавказгъа гирме сюегенин 108 йылгъа теберген. Сонг ону абурлама, сыйлама да аварлар герекми? 2018 йыл, мажигитде 61адамгъа къолларда салдырып, бир юрт орамыбызгъа Солтан-Мутну атын, бирдагъы орамыбызгъа Рейстахгъа байракъ къакъгъан Исмаилов Абдулгьаким- агъайны атын такъдырайым деп, юрт гьакимибиз булан ябушсамда , бугюнлеге ерли масаланы чечме болмагъанман. Шо гьалны уьстюнден район гьакимибизге арза язсамда, ода Солтан-Мутдан, Исмаиловдан оьзюню узукъарисин кёп сюегенге , масаланы чечме алгъасамай.8. Сегизинчи . Адабият-маданият,культура масалалагъа агьамият берме сюймейбиз. Гюнлени биринде къумукъ группаланы биринде салынгъан видиороликге агьамият бердим. Согъулагъаны таза къумукъ кюй, тек тюбюнде « чеченская лезгинка» деп язылгъан. Шу гьалгъа Къакъа-шуралы Акаев Абдулкъапур къайнашып яза. Чинк мен тамаша болгъаным группадаьАбдулкъапурну къайнашывун тюз гёрмейгенлер табылгъанына. Бирдагъы мисал. Кафелеге, столоваялагъа гирип менюсюн охусанг: аварский хинкал, даргинское чуду ва олай башгъа миллетлени аты булангъы ашлар табыла, кумыкский деген аты булангъы ашдан къайры. Бизин къумукъ гьинкалгъа да «тонкий хинкал» деп ат къойгъанлар. Булай мисаллар дагъы да гелтирме бола, тек онда тюгюл оюм. Мен бек тамаша болдым: «Не бола дагъы ондан, билмей язып къойгъандыр ?»,- дегенлер бизин къумукъ группаларда ёлугъагъанына. Не болмай дагъы, бизин тувра бетибизге де къарап: « Сиз бийип де болмайсыз, къатынларыгъыз гьинкал этип де болмай, оьзюгюзде Кавказгъа къайдан гелгенигизде белгизиз миллетсиз»,- деп айта буса? Булай агьвалатлар бизин алдыбызгъа гьар гюн янгысы тувагъанына мен башгъа миллетлени гюнагьлы гёрмеймен, оьзюбюзден къайры. Дюнья яратылгъанлы гючлю миллет осалыны башындан басып яшайгъанын билесиз. Сонг биз культурабызгъа, ашыбызгъа агьамият бермей оланы башгъалагъа бергенге , бизден къайры гюнагьлылар бармы? Эсгерилген мисаллар йимик мисаллар дагъыда гелтирме болур,бугюнлеге шуларда таманлыкъ этер бизге ишлеме. Гьюрметли охувчулар: « Я, Рауф, бурнубызгъа гелип урунгъан топуракъ масала да булан: той мелодияланы , гьинкалланы алдыбызгъа да салып чачылмакъны тюз гёрмейбиз»,- дегенлер ёлугъа. Мен айтмагъанман топуракъ масаланы къойма герек деп, барыда язагъанымны китаплагъа асасланып язаман. Китап тюкенлеге гирсегиз оланы полкаларында «Практическая психологиягъа» багъышлангъан кёп гючлю китапланы тапма боларсыз. Шоланы авторлары, бир авуздан, адам нечик самооценкасын гётерме болагъан ёлларын теренден ачыкъ этип язгъанлар. Озокъда алдыбызда къоркъунчлу толкъун да булан башгъа масалаланы ойлашмакъ, сайдан ойлашсакъ, тюз тюгюлдей гёрюнюп де къала, тек гелигиз китаплагъа къайтара сорайыкъ. « Вы не делаете мелкие дела, чтобы не думать о более важных, а важные дела не делаются потому, что ваши мысли заняты этими самыми мелочами»,- деп яза Либерман оьзюню « Как обрести уверенность в себе» деген китабында. Ондан къайры бир эки дагъыда афоризм гелтирейим. « Учитесь искусству маленьких шагов». Эзкюпери. « Только тот кто хочет и может делать маленькие дела, со временем научиться делать дела большие» . Тер-Петросян Камо. « Чтобы быстрее найти решение больших задач, держите постоянно маховик жизни в движении»,- деп уьйрете кёп китап. Буланы барыныда гиччирек жамын чыгъарсакъ, бизин миллет арбабыз мунчагъы йылларында алгъа юрюмейгенлигин,биз янгыз топуракъ масалагъа да къырсайып, яшавубызны башгъа ерлерине агьамиятыбызны тийдирмегенликден гёремен. Китайланы арив айтыву бар :» Дорога в тысяча миль начинается с первого шага». Янгы къуражакъ Национальный советибизни алдында да: «Янгы реформаланы къайсы юртдан яшавгъа чыгъарма чалышсакъ тюз болур экен?»,- деген сорав тувма бола. Янгы реформаланы Янгыюртдан башласакъ тюз болмасмы? Бу ерде: « Къумукъ тюзде Янгыюртлар уьч бар: Солтан –Янгыюрт, Шамхал – Янгыюрт ва Адиль –Янгыюрт, къайсы тийишли?»,-деген бирдагъы сорав тувар. Сёз ёрукъда айтгъанда, Солтан - Янгыюрт да «султанлар» яшай буса. Шамхал –Янгыюртда « шавхаллар» яшайгъан болма имканлы, амма Адиль-Янгыюртда адил къылыкълы адамлар яшайгъанлыгъы, сав Бабаюрт районгъа да белгили. Бирдагъы ягъындан алгъанда юртубызда 95% къумукълар яшай, Бабаюрт районну башын тутгъан да юртлум, ону да пайдасы тиймей къалмас, гьасили –калам янгы къурулажакъ Нац. Советге иш башлама Адильянгыюрт бары да юртлардан лайыкълы деп ойлайман. Язылгъан макъаламны жамын чыгъарайым. Аз мезгилге Муса пайхаммарны( а.с) ёлун уьлгюге алып, Ислам дин гёрсетеген « уллу къазаватны» ёлун тутма герегибизни бизге яшав бувара. Миллетине къуллукъ этме сюеген адамлардан герти Нац. совет де къуруп, пайдалы реформалар да ойлашып, гьар бир тармакъны тармакъдан англайгъан адамлагъа да тапшырып ,янгыз барыбызда топуракъ масалагъа къарсайып къалмай, эринмей, талмай, толкъунну уллусындан да къоркъмай, барыбызда бир болуп биригип, чаралар гёрме башласакъ, Аллагь бизге топуракъ масаланы чечеген ёлларын гёрсетмей къоймас.

Макъаламны язып битгенде интернетден Багьаутдин Аджаматовну шиърусун охудум. Багьутдин мен макъаламда берме сюеген ойну тамырын, оьзюню гиччи шиърусунда берме болгъаны саялы, шондан эки кюплетин язмакъны да тюз гёрдюм.

Излемегиз эки яндан душманны.

Къаттыртыгъыз юреклерде иманны.

Кант хабарны токътатыгъыз, къоюгъуз.

Таза болма герек бизин оюбуз.

Сюегенлер гюнагьлыны гёрмеге.

Къарасынлар эринмейли гюзгюге.

Душманыбыз ичибизде къурдашлар.

Биз бириксек ерин билер башгъалар.

20 байсан, 2021 йыл. Махмудов Рауф . Адильянгыюрт.

ДЛЯ ПРОСМОТРА СПИСКА ВСЕХ ПУБЛИКАЦИЙ НАЖМИТЕ НА ДАННУЮ СТРОКУ.